Ngụy biện So sánh ẩu (faulty analogy)
Ví dụ 20: NGỤY BIỆN SO SÁNH ẨU (faulty analogy) - ĐÁNH TRÁO KHÁI NIỆM
Năm 2004, bà Tôn Nữ Thị Ninh (https://goo.gl/CCbLjV), một tri thức khá có vai vế trong nước, khi được hỏi về tình trạng vi phạm nhân quyền ở VN đã nói: (trích) Trong gia đình chúng tôi có những đứa con, cháu hỗn láo, bướng bỉnh thì để chúng tôi đóng cửa lại trừng trị chúng nó, dĩ nhiên là trừng trị theo cách của chúng tôi. Các anh hàng xóm đừng có mà gõ cửa đòi xen vào chuyện riêng của gia đình chúng tôi (hết trích).
Câu nói trên đã phạm lỗi ngụy biện "so sánh ẩu" (faulty analogy http://goo.gl/1XjuRW), và nói theo ngôn ngữ Việt là đánh tráo khái niệm. Ngụy biện này ý rằng, hai sự việc chỉ giống nhau một khía cạnh nhỏ, còn khác nhau hoàn toàn các khía cạnh khác nên so sánh chúng với nhau là ngụy biện.
Việc bà Ninh so sánh việc nhà nước VN xử lý công dân y hệt như việc ba mẹ dạy dỗ con cái trong một gia đình, và ám chỉ anh hàng xóm (nước láng giềng) không được can thiệp là một so sánh ẩu và sai. Mối quan hệ nhà nước - công dân, vốn dựa trên các quy định pháp luật, các giao kết ràng buộc mang tính pháp lý, ước khế xã hội và nó KHÁC hoàn toàn mối quan hệ ba mẹ - con cái trong gia đình, vốn máu mủ và tình yêu thương sâu đậm, thiêng liêng.
Hàng xóm - gia đình là một mối quan hệ xã hội, cũng khác quan hệ một nước với các nước lân bang vốn là mối quan hệ bang giao quốc tế, dựa trên các luật chơi quốc tế ... Bà Ninh còn nói hàng xóm ko có quyền can thiệp chuyện cha mẹ dạy con cái là sai. Cha mẹ mà đánh con cái quá đáng, bạo hành trẻ em, hàng xóm phát hiện hoàn toàn có thể báo nhà chức trách xử phạt, thậm chí phạt tù bậc cha mẹ như vậy (một ví dụ: http://goo.gl/jsh1sy).
Ngụy biện so sánh sai ẩu ở câu nói trên cũng chính là đánh tráo khái niệm, biến mối quan hệ nhà nước - công dân thành mối quan hệ ba mẹ - con cái trong gia đình, biến mối quan hệ giữa hai nhà nước thành mối quan hệ láng giềng, hàng xóm.
Tóm lại, một phát biểu bà Tôn Nữ Thị Ninh nhưng đã hai lần phạm ngụy biện so sánh ẩu faulty analogy (đánh tráo khái niệm).
So sánh là một nguồn nguyên nhân lớn dễ dẫn đến ngụy biện, đến mức nơi nào có so sánh, nơi đó hầu như có ngụy biện faulty analogy. Lý do là vì chúng ta hầu như rất khó tìm ra hai sự vật, hiện tương tương đồng nào để mà so sánh với nhau. Vạn vật trong vũ trụ này (kể cả con người) luôn là những thực thể độc lập và luôn có những đặc tính riêng biệt của riêng nó mà thôi. Đó là lý do các so sánh trong nghiên cứu khoa học luôn được thiết kế một cách cẩn thận, tỉ mỉ để bảo đảm tối đa tính tương đồng giữa hai so sánh thực hiện trong thực nghiệm.
So sánh ẩu (faulty analogy) là một ngụy biện cao cấp, kín kẽ và được sử dụng rất nhiều trong viết lách, trao đổi. Nó lợi hại vì có thể cho phép kẻ ngụy biện thể lái từ chuyện này sang chuyện khác (tưởng chừng là tương đồng), bóp méo sự việc sau khi so sánh, đánh tráo khái niệm sau khi so sánh, hoặc đánh vào tâm lý độc giả qua phép so sánh đó.
Kinh nghiệm rút ra: hạn chế và vô cùng cẩn thận khi sử dụng phép so sánh trong nói chuyện, trao đổi và viết lách. Đây là một điều rất khó, vì phép so sánh ví von là thói quen hay xài của nhiều người Việt.
Với tư cách là một độc giả, khi đọc một bài viết có dùng phép so sánh, chúng ta cần đọc kỹ và rõ ràng để xem tác giả có so sánh ẩu, hai sự việc được so sánh ấy có thật sự đủ giống nhau để so sánh không, tác giả có đánh tráo khái niệm hay không...
